W poprzednim artykule poruszone zostały takie przestępstwa opisane w kodeksie spółek handlowych jak niezgłoszenie upadłości, podawanie fałszywych danych, dopuszczenie do nabycia własnych akcji czy udziałów, a także bezprawne wydanie dokumentów. Jednakże, były to tylko niektóre z przepisów karnych dotyczących członków zarządu. Kodeks spółek handlowych penalizuje wiele innych czynów, których mogą dopuścić się członkowie zarządu, likwidatorzy oraz inne osoby w związku z pełnionymi funkcjami w spółkach prawa handlowego.
Kodeks spółek handlowych penalizuje bezprawne sytuacje związane z głosowaniem na zgromadzeniach wspólników lub walnym zgromadzeniu. Penalizowana jest zarówno sytuacja, gdy podmiot umożliwia odbycie głosowania sprzecznego z przepisami prawa jak również udział w takim głosowaniu. Zgodnie z treścią przepisu art. 590 kodeksu spółek handlowych: “Kto w celu umożliwienia bezprawnego głosowania na walnym zgromadzeniu lub bezprawnego wykonywania praw mniejszości 1. wystawia fałszywe zaświadczenie o złożeniu dokumentu akcji uprawniającej do głosowania lub fałszywe świadectwo rejestrowe, 2. użycza innemu dokumentu akcji, która nie uprawnia jej właściciela do głosowania, 3. wystawia fałszywe zaświadczenie o prawie uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej, 4. przekazuje lub udostępnia fałszywy wykaz akcjonariuszy uprawnionych do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Co jest istotne, przestępstwa określonego w art. 590 może dopuścić się każdy, kto zachowuje się w sposób określony w przepisie. Ustawodawca, posługując się zaimkiem „kto”, nie precyzuje wprost, że osoba ta powinna wchodzić w skład jakiegoś organu kolegialnego spółki typu zarząd, rada nadzorcza, komisja rewizyjna. Rodzajowym przedmiotem ochrony są zasady prawidłowego obrotu gospodarczego oraz związane z tym interesy gospodarcze rzeczywistych i potencjalnych uczestników obrotu, a zachowanie sprawcy omawianego przestępstwa godzi w prawidłowość funkcjonowania spółki akcyjnej, której podstawą funkcjonowania jest podejmowanie rozstrzygnięć podczas zgromadzenia akcjonariuszy.
Drugim przestępstwem jest to opisane w przepisie art. 591 kodeksu spółek handlowych czyli udział w bezprawnym głosowaniu. Zgodnie z treścią przepisu “Kto przy głosowaniu na walnym zgromadzeniu lub wykonywaniu praw mniejszości posługuje się: 1. fałszywym zaświadczeniem o złożeniu dokumentu akcji uprawniającej do głosowania lub fałszywym świadectwem rejestrowym, 2. cudzym dokumentem akcji bez zgody właściciela, 3. cudzym dokumentem akcji, która nie uprawnia jej właściciela do głosowania, 4. fałszywym zaświadczeniem o prawie uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej, 5. fałszywymi instrukcjami do głosowania na walnym zgromadzeniu spółki publicznej podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jest to przestępstwo powszechne, a co za tym idzie, jego sprawcą może być każdy. Osoba ta nie musi wchodzić skład chociażby zarządu czy rady nadzorczej. Sprawcą może być akcjonariusz, który wykonuje więcej praw niż mu przysługuje, jak i pełnomocnik, który wykonuje prawa nieprzysługujące mocodawcy. Podmiotem omawianego przestępstwa może być zastawnik lub depozytariusz, jeżeli posługują się cudzą akcją bez zgody jej właściciela. Podmiotem omawianego czynu zabronionego może być wyłącznie uczestnik walnego zgromadzenia, którym w kontekście omawianego przestępstwa może być każdy. Jeśli chodzi o przedmiot ochrony to są to zasady prawidłowego funkcjonowania obrotu gospodarczego oraz związane z tym interesy gospodarcze rzeczywistych i potencjalnych uczestników obrotu. Przedmiotem ochrony jest także interes akcjonariuszy, który może zostać naruszony wskutek bezprawnego głosowania osoby nieuprawnionej. To co warto pokreślić to to, że karalny jest sam nieuprawniony udział w głosowaniu, niezależnie od tego, czy sprawca głosował pozytywnie, negatywnie, czy się wstrzymał od głosu. Czynnością sprawczą jest udział w głosowaniu, a nie sama czynność głosowania. Rozważana czynność sprawcza może być zrealizowana przez działanie. Wstrzymanie się od głosu należy traktować także jako działanie.
Zgodnie z treścią przepisu art. 592 kodeksu spółek handlowych “Członek Zarządu, który dopuszcza do wydania dokumentów akcji 1. niedostatecznie opłaconych, 2. przed zarejestrowaniem spółki podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Tej samej karze podlega ten, kto będąc uprawnionym samodzielnie lub łącznie z innymi osobami na podstawie ustawy lub statutu do prowadzenia spraw i reprezentowania spółki akcyjnej albo spółki komandytowo-akcyjnej, dopuszcza do zarejestrowania akcji w rejestrze akcjonariuszy albo depozycie papierów wartościowych: 1. przed zarejestrowaniem spółki, 2. w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego – przed zarejestrowaniem podwyższenia. Jednocześnie, tej samej karze podlega członek zarządu, który dopuszcza do zarejestrowania akcji w rejestrze akcjonariuszy przed: 1. zarejestrowaniem prostej spółki akcyjnej; 2. wpisem do rejestru zmiany liczby akcji – w przypadku emisji nowych akcji prostej spółki akcyjnej. Jak widać przepis ten penalizuje wiele sytuacji. Pierwsza z nich dotyczy sytuacji, gdy członek zarządu wydaje akcje w sytuacji, gdy nie było to jeszcze dopuszczalne. Druga sytuacja dotyczy rejestracji akcji zanim stało się to możliwe. Celem tego przepisu jest ochrona efektywnego kapitału w spółkach przez zapobieganie wydawaniu przez zarząd dokumentów akcji niedostatecznie opłaconych, jak i wydawaniu dokumentów akcji przed zarejestrowaniem spółki, a gdy dochodzi do podwyższenia kapitału zakładowego, zapobieganie wydawaniu akcji przed zarejestrowaniem podwyższenia tegoż kapitału. Sprawcą przestępstwa z art. 592 KSH (od 1.1.2021 r. – art. 592 § 1) może być tylko członek zarządu spółki akcyjnej. W przypadku przestępstwa opisanego w art. 592 § 3 KSH sprawcą przestępstwa może być tylko członek zarządu prostej spółki akcyjnej. Natomiast sprawcą przestępstwa charakteryzowanego znamionami zawartymi w art. 592 § 2 KSH może być każda osoba lub grupa osób, uprawnionych na podstawie umowy lub statutu do prowadzenia spraw i reprezentowania spółki akcyjnej albo komandytowo-akcyjnej. Przedmiotem ochrony są w tej sytuacji zasady prawidłowego obrotu gospodarczego formułowane z perspektywy będących jego uczestnikami szczególnych podmiotów, jakimi są spółki handlowe.
Przepisem dotyczącym deliktów członków zarządu jest art. 594 kodeksu spółek handlowych. nie ogłasza wzmianki o złożeniu opinii przez biegłego rewidenta w sądzie rejestrowym zgodnie z przepisem art. 312 § 7 Zgodnie jego treścią: “Kto, będąc członkiem zarządu spółki handlowej, wbrew obowiązkowi dopuszcza do tego, że zarząd: 1. nie składa sądowi rejestrowemu listy wspólników, 2. nie prowadzi księgi udziałów zgodnie z przepisami art. 188 § 1 albo nie prowadzi księgi akcyjnej zgodnie z art. 341 § 1, albo dopuszcza do nieprowadzenia rejestru akcjonariuszy zgodnie z przepisami ustawy lub nierejestrowania akcji w depozycie papierów wartościowych, 3. nie zwołuje zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, 4. odmawia wyjaśnień osobie powołanej do rewizji lub nie dopuszcza jej do pełnienia obowiązków, 5. nie przedstawia sądowi rejestrowemu wniosku o wyznaczenie biegłych rewidentów, 6. nie ogłasza wzmianki o złożeniu opinii przez biegłego rewidenta w sądzie rejestrowym zgodnie z przepisem art. 312 § 7 podlega każe grzywny do 20 tysięcy złotych, którą nakłada sąd rejestrowy. Co więcej, taka sama kara może zostać nałożona w sytuacji, gdy spółka przez czas dłuższy niż trzy miesiące wbrew prawu lub umowie pozostaje bez rady nadzorczej w należytym składzie. Sporny jest pogląd co do tego, czy określone w nim czyny możemy zaliczyć do przestępstw, wykroczeń czy też jest to jakaś trzecia, odrębna kategoria. W doktrynie znaleźć można różne poglądy w tym przedmiocie, jednak należy uznać, że ten zgodnie z którym artykuł ten reguluje odpowiedzialność cywilną za zaniechania wykonane z winy umyślnej jest właściwy. Sprawcą czynu z art. 594 § 1 i 2 KSH może być tylko członek zarządu spółki handlowej, a w przypadku realizacji znamion wskazanych w art. 594 § 3 KSH także likwidator. Dobrem chronionym jest w tym przypadku szeroko rozumiany obrót gospodarczy zaś szczególnym przedmiotem ochrony jest prawidłowe pod względem formalnoprawnym wobec organów państwowych oraz osób zainteresowanych funkcjonowanie spółek handlowych, głównie w zakresie należytego przepływu oraz dostępności informacji dotyczących samej spółki, jak również uczestniczących w niej osób. Czyny te można popełnić jedynie poprzez zaniechanie a więc poprzez niedopełnienie obowiązków.
Reasumując, jak wskazano już w poprzednim artykule, sytuacji, w których członkowie zarządu a niekiedy też inne osoby mogą ponosić odpowiedzialność karną za swoje czyny w związku z pełnieniem funkcji jest wiele. Rozwiązanie to należy uznać za właściwe – bycie organem reprezentującym spółkę prawa handlowego to szereg uprawnień i obowiązków wobec czego wszelkie nieprawidłowości z tym związane musza być penalizowane aby zapewnić pewność i bezpieczeństwo obrotu gospodarczego. Wykonując funkcje członka zarządu łatwo jest naruszyć przepisy prawa powszechnie obowiązującego wobec czego taki “straszak” w postaci przepisów karnych może chociaż częściowo ograniczyć popełniane przestępstwa.
